ΕΛΠΙΔΑ

Ένα Καλοκαίρι πριν περίπου τρία χρόνια, στην Κέρκυρα, διάβασα το «Εμείς οι θνητοί» (αγγλικά «Being mortal»). Πρόκειται για ένα βιβλίο του Ινδού Ατούλ Γκαουάντε ο οποίος ως γιατρός και ο ίδιος,  προσπάθησε στα οκτώ κεφάλαιά του να παραθέσει σκέψεις από βιώματα ασθενών του, αρχικά κάποιων από την τρίτη ηλικία με εξελισσόμενη άνοια, στη συνέχεια ορισμένων καρκινοπαθών τελικού σταδίου και στο τέλος, του ίδιου του πατέρα του που διαγνώστηκε με καρκίνο εγκεφάλου.

Στο πρώτο μέρος του, ο Γκαουάντε ξεκινά με το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι με την εξέλιξη της ιατρικής, τη δυνατότητα θεραπείας κάποιων κάποτε ανίατων ασθενειών όπως η φυματίωση και την ανακάλυψη νέων φαρμάκων, ζούμε και καλύτερα και περισσότερο. Αυξήσαμε το προσδόκιμο επιβίωσης στα 80 έτη (78 για τους άντρες και 83 για τις γυναίκες), εντούτοις φέραμε στην επιφάνεια άλλες νόσους, ανίατες παθήσεις του μυαλού και του σώματος, κατάρες της φθοράς και του γήρατος  με κορωνίδα αυτών φυσικά την άνοια.

Πώς φροντίζουμε λοιπόν τους αγαπημένους μας που μπορεί μεν να ζουν περισσότερο όμως το πνεύμα και το σώμα συνεχίζει να γερνά; Ο Γκαουάντε περιγράφει τις μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων στην Αμερική και την ανικανότητα των περισσοτέρων τους να συντηρήσουν έναν γέροντα χωρίς να τον φυλακίσουν ή να τον ιδρυματοποιήσουν. Παρακολουθούμε τη ζωή συγκεκριμένων ασθενών μέσα στα γηροκομεία, τις παραξενιές τους, την ανάγκη τους για στοιχειώδη ανεξαρτησία, αλλά και την επιθυμία τους να μη γίνονται βάρος στα παιδιά τους. Μπαίνουμε στην ψυχολογία του ασθενή, του συγγενή αλλά και του ίδιου του γιατρού που βρίσκεται αντιμέτωπος με καταστάσεις που ποτέ δε διδάχτηκε ούτε στο πανεπιστήμιο ούτε στην ειδικότητα.

Στο δεύτερο μέρος του, βιώνουμε την αγωνία των καρκινοπαθών για τον επερχόμενο θάνατο, την ανάγκη για ανακουφιστική θεραπεία και το δίλημμα της άραγε έγκαιρης έναρξης αυτής, έναντι της  χ ή ψ νέας και ελπιδοφόρας φαρμακευτικής αγωγής που σκοπεύει στη δυνητική παράτασης μιας ζωής που σε μερικές περιπτώσεις μόνο ποιότητα δεν έχει. Διαβάζουμε για τη ικανότητα, ίσως και τη δυνατότητα που θα μπορούσε να έχει ο καρκινοπαθής να επιλέξει όχι μόνο τον τρόπο που θέλει να ζήσει αλλά και τον τρόπο που θέλει να πεθάνει καθώς και το νομικό πλαίσιο αυτού, με την ευθανασία, ενεργητική ή παθητική, να επιτρέπεται πια, υπό προϋποθέσεις σε όλο και περισσότερες χώρες.

Το βιβλίο αυτό, παρά τη βαριά θεματολογία του, με γοήτευσε αληθινά. Διάβαζα με τις ώρες για τη ζωή και το θάνατο συμπάσχοντας με τον συγγραφέα όταν στον επίλογο επέτρεπε στον πατέρα του να πεθάνει ήσυχα, δίπλα στην οικογένειά του χωρίς να λάβει μηχανική υποστήριξη ούτε άλλες επιθετικές θεραπείες. Στις σελίδες του συνάντησα όχι μόνο δικούς μου ασθενείς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με είχαν σημαδέψει και σα γιατρό και σαν άνθρωπο (18 Μαΐου, Το δωματιο 303,  Η κυρία Μαρία, 101, Μια ανάσα ακόμα, Ευθανασία) αλλά ποιος να το φανταζόταν, τον ίδιο μου πατέρα, όταν τρία χρόνια μετά βρέθηκε πρωταγωνιστής στην ίδια ακριβώς ιστορία να παλεύει με έναν επιθετικό καρκίνο ανθεκτικό στη χημειοθεραπεία.

---

Φυσικά και του δώρισα αυτό το βιβλίο, ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2017 όπου έγινε και η διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα. Θυμάμαι το διάβασε μέσα σε δέκα ημέρες και όταν το τελείωσε με ανάγκασε να του υποσχεθώ δύο πράγματα α) ότι δε θα του έκρυβα ποτέ τίποτα και β) ότι εκείνος θα έπαιρνε τις κρίσιμες αποφάσεις. Και τώρα που το σκέφτομαι, ίσως γι αυτό και να γούρλωσε θυμωμένα τα μάτια του όταν αμέσως μετά το φιάσκο της χημειοθεραπείας του πρότεινα την εναλλακτική λύση της ανοσοθεραπείας.

«Εναλλακτικές; Μου υποσχέθηκες πως θα με αφήσεις να παίρνω εγώ τις αποφάσεις και δε θέλω καμία εναλλακτική. Φάρμακα του διαβόλου δεν ξαναβάζω εγώ στο σώμα μου. Τέλος». Ήξερα πως όταν ο μπαμπάς έλεγε τέλος, εννοούσε τέλος. Είχε ήδη πάρει τις αποφάσεις του. «Εμείς οι θνητοί , Πέτρο, μην το ξεχνάς, εμείς οι θνητοί» έλεγε συνέχεια, ίσα για να μου θυμίσει την ιστορία του Γκαουάντε και του δικού του πατέρα.

Δε μπορούσα να σχολιάσω τίποτα. Ήμουν παγιδευμένος στις υποσχέσεις που του είχα δώσει. Προσπάθησα να του εξηγήσω πως αυτός δεν είναι ακόμα καρκινοπαθής τελικού σταδίου. Ο δικός του επίλογος θα αργούσε πολύ να έρθει. Για ποιο λόγο λοιπόν να μην εκμεταλλευόταν το χρόνο αυτό με μία θεραπεία που στο κάτω κάτω και πιο εύκολη είναι στη χορήγησή της και πολύ λιγότερες οι ανεπιθύμητες ενέργειες που έχει; «Τι έχουμε να χάσουμε ρε μπαμπά; Το πολύ πολύ να μη γίνει τίποτα». Όχι!  Η απόλυτη άρνηση!

Δεν τον αδικούσα. Μόλις είχε βγει ηττημένος και εξαντλημένος από έναν αγώνα στον οποίο είχε επενδύσει τόσα πολλά. Και όταν κάποιος καίγεται φυσά και το γιαούρτι. Πώς θα μπορούσε ξανά να ελπίζει; Πώς θα άντεχε μια πιθανή δεύτερη αποτυχία; Αποφάσισα να του δώσω λίγο χώρο και χρόνο. Και εκ του αποτελέσματος, έπραξα πολύ καλά. Ίσως στο χρόνο αυτό να ανέλαβε το ένστικτο της επιβίωσης που άρχισε να του χτυπά το καμπανάκι. Ίσως πάλι απλά να μην ήθελε να με στεναχωρήσει. Δεν ξέρω και δε με ενδιαφέρει αλλά η ελπίδα τελικά ήρθε. Αν και κατακρεουργημένη από την αποτυχία της χημειοθεραπείας, εμφανίστηκε δειλά δειλά σαν ένα πράσινο φυλλαράκι πάνω στον ξερό κορμό, ένα φυλλαράκι μικρό μεν, ικανό δε να του αλλάξει γνώμη και ναι, να ξεκινήσει τελικά την ανοσοθεραπεία.

Θυμάμαι πολύ καλά την πρώτη ημέρα. Ήταν Τετάρτη 4 Απριλίου 2018 (Μεγάλη Τετάρτη) και εκείνος είχε αποκοιμηθεί στην κλίνη του δωματίου καθώς ελάμβανε σταγόνα σταγόνα το opdivo, το σκεύασμα της ανοσοθεραπείας. Εγώ καθόμουν δίπλα του ήσυχος, σαφώς συγκρατημένος μα καθόλου συγκροτημένος. Το ανάποδο θα έλεγα, μπερδεμένος. Και ήταν τότε που αποφάσισα να γράψω την ιστορία του πατέρα μου σε τούτο δω το blog. Μια ιστορία που ξεκίνησε με έναν πολύ άσχημο πρόλογο υπό τον τίτλο «εμείς οι θνητοί» (τι άλλο), συνεχίστηκε όμως με ένα κύριο θέμα που παρά τα κακά προγνωστικά της βιοψίας, ακόμα γράφεται.

Ναι, η ανοσοθεραπεία απέδωσε και με το παραπάνω. Σήμερα 31 Μαΐου 2018, ο πατέρας μου ζει. Ζει και βασιλεύει για την ακρίβεια! Έκοψε το τσιγάρο, βγαίνει βόλτα χέρι-χέρι με τη μάνα μου, μαγειρεύει, οδηγεί το corolla του, πηγαίνει στο Δήλεσι, φροντίζει τα γατάκια του και φυτεύει τα ζαρζαβατικά του. Φυσικά και δεν ξέρω πόσο θα κρατήσει αυτή η ύφεση. Βδομάδες; Μήνες; Χρόνια; Ηλίθιος δεν είμαι. Αντιλαμβάνομαι ότι έχει ημερομηνία λήξης και έναν επίλογο πιθανώς σαν τον επίλογο του  Γκαουάντε. Μέχρι τότε όμως ο πατέρας μου ζει. Επαναλαμβάνω. Μέχρι τότε Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ ΖΕΙ. Ζει πανηγυρικά, είναι αισιόδοξος και γράφει τη δική του ιστορία στο δικό του κύριο θέμα, αποδεικνύοντας εξ ορισμού και αυταπάγγελτα ότι η ελπίδα, όντως πεθαίνει τελευταία.

ΦΑΡΜΑΚΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ

Οι καφέδες ήρθαν. Διπλός ελληνικός μέτριος για τον πατέρα, φρέντο εσπρέσσο μέτριος για εμένα. Η ακτινοβολία είχε επιτύχει το στόχο της και με το παραπάνω. Ο πατέρας μου δεν πονούσε πια στη μέση του. Και όταν δεν πονάς, παίρνεις στο χαλαρό και λίγο από το χρόνο σου για να αράξεις και να οργανώσεις χωρίς άγχος το επόμενο βήμα. Με ένα είδος ιεροτελεστίας που υποθέτω ακολουθούν όλοι οι καπνιστές, έβγαλε επιδέξια ένα τσιγάρο απ’το πακέτο, το χτύπησε δυο φορές στο τραπέζι και αφού το άναψε ρούφηξε βουλιμικά την πρώτη του τζούρα. «Τι κάνουμε τώρα;»

Χημειοθεραπεία λοιπόν. Τα σκευάσματα που θα απασχολούσαν τον πατέρα μου με τις επιθυμητές και ανεπιθύμητες ενέργειές τους ήταν το Carboplatin και το Νavelbine. Θα τα ελάμβανε σε εβδομαδιαίες εγχύσεις, με ένα πλάνο που ήθελε την 1η Τετάρτη να εγχύονται και τα δύο φάρμακα, τη 2η Τετάρτη μόνο το carbopatin και την 3η Τετάρτη ξεκούραση. Και αυτό το διάστημα των τριών εβδομάδων συνιστούσε έναν κύκλο χημειοθεραπείας. Ιδανικά θα έπρεπε να συμπληρώσουμε έξι κύκλους.

Ο πατέρας μου άκουγε προσεκτικά τις ανεπιθύμητες ενέργειες που δυνητικά θα αντιμετώπιζε. Μερικές όπως η κόπωση, η ναυτία, η αλωπεκία και οι γαστρεντερικές ενοχλήσεις ήταν κατανοητές. Άλλες πάλι όπως η περιφερική νευροπάθεια η λευκοπενία και οι ευκαιριακες λοιμώξεις ηχούσαν κινέζικα στο αυτί του και παρά το ότι στην αρχή τον θορύβησαν αρκετά αποφάσισε να τις αγνοήσει επιδεικτικά. Έτσι, 11 Οκτωβρίου 2017, δειλά δειλά και με διάθεση «είμαι πρωτάρης αλλά θα σκίσω», ο πατέρας  ξεκίνησε την πρώτη του συνεδρία. Εκείνος, ξαπλωμένος στο δωμάτιο 4 του oneday clinic στο νοσοκομείο Μητέρα, παρατηρούσε τις σταγόνες του carboplatin να πέφτουν ενδοφλέβια μία προς μία και εγώ, καθισμένος δίπλα του σε μια ομολογουμένως αναπαυτική πολυθρόνα, προσπαθούσα αμήχανα και μάλλον αποτυχημένα να εκτονώσω το άγχος και την αγωνία μου στα colorbombs του candy crush. Ξαφνικά, έστρεψε το βλέμμα του προς εμένα και χαμηλόφωνα, σαν να απολογείται, ρώτησε: «Τι λες; Θα καταφέρουμε να κάνουμε μαζί Χριστούγεννα;». Εγώ έκλεισα το ipad και εντελώς ορθά, κοφτά και με απόλυτη ειλικρίνεια του απάντησα «Ναι». Και το πίστευα.

25 Οκτωβρίου 2017 ολοκληρώσαμε τον πρώτο από τους έξι κύκλους. Σε γενικές γραμμές είχε λίγο κόπωση και αδυναμία αλλά η ανεπιθύμητη ενέργεια που τον ταλαιπώρησε περισσότερο ήταν η λευκοπενία. Με 750 τον απόλυτο αριθμό των λευκών αιμοσφαιρίων (φυσιολογικές τιμές 4.000 – 10.000) έμεινε αναγκαστικά μεν, υπάκουα δε, εσώκλειστος στο σπίτι για 4 ημέρες βαφτίζοντας τα Carboplatin και Navelbine φάρμακα του διαβόλου. Προς αποφυγή λοιμώξεων, έλαβε αυξητικούς παράγοντες λευκών, κάποια υποδόρια ενεσάκια δηλαδή που χρησιμοποιούμε για να δώσουμε ένα boost στον μυελό των οστών. Τα ενεσάκια αυτά ανέβασαν όντως τον αριθμό των λευκών αιμοσφαιρίων, χάρισαν όμως στον πατέρα μου και μερικές από τις δικές τους ανεπιθύμητες ενέργειες, κυρίως οστικά άλγη στη λεκάνη και τους μηρούς, ευτυχώς εύκολα αντιμετωπίσιμα με ήπια παυσίπονα. Τα ενεσάκια αυτά κατατάχθηκαν επίσης στην λίστα των φαρμάκων του διαβόλου.

Στις 29 Νοεμβρίου 2017 ολοκληρώσαμε τον τρίτο κύκλο χημειοθεραπείας και προς μεγάλη μας χαρά, οι επαναληπτικές αξονικές τομογραφίες που ακολούθησαν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικές δείχνοντας σμίκρυνση των καρκινικών όζων. Ο πατέρας μου φόρτισε τις μπαταρίες του με αυτοπεποίθηση και μπόλικο κουράγιο και χωρίς να χάσουμε χρόνο ξεκινήσαμε για τους επόμενους τρεις και τελευταίους κύκλους. Τις Δευτέρες περνούσα απ´το σπίτι και του έπαιρνα αίμα, τις Τετάρτες πηγαίναμε για τη χημειοθεραπεία και στο τέλος αυτής, πίναμε το καθιερωμένο πια καφεδάκι μας στην καφετέρια του νοσοκομείου.  Η εύκολη κόπωση και τα ήπια οστικά άλγη ήταν υπαρκτά στην καθημερινότητά του, όμως τα αναγνώριζε σαν κάτι το απόλυτα φυσικό και τα δεχόταν ως τίμημα της χημειοθεραπείας για την «παράταση» που του χάριζε. Οι εβδομάδες συνέχισαν να κυλούν αναμενόμενα και σαφώς προβλεπόμενα. Τα λευκά αιμοσφαίρια συνέχισαν με μαθηματική ακρίβεια να κατακρημνίζονται και εμείς συνεχίσαμε με την ίδια μαθηματική ακρίβεια να τα ανεβάζουμε. Τελικά, και χωρίς να το καταλάβουμε, 20 Δεκεμβρίου 2017 ολοκληρώσαμε και τον τέταρτο κύκλο χημειοθεραπείας και αισίως, ναι, φτάσαμε στα Χριστούγεννα.

Δεν ξέρω τι να γράψω για αυτά τα Χριστούγεννα. Ο μπαμπάς μου ζούσε, και αυτό μου ήταν αρκετό.  Πήγαμε στο εξοχικό μας στο Δήλεσι. Δεν καλέσαμε άλλους συγγενείς. Αποφασίσαμε να περάσουμε όσο πιο όμορφα και οικογενειακά γίνεται και να ζήσουμε τις στιγμές αυτές με άφθονο φαγητό κρασί και μπύρα, παρέα με ένα τζάκι που δεν έσβησε ποτέ. Προσπαθούσα να απωθήσω τη σκέψη πως αυτά ίσως και να ήταν τα τελευταία του Χριστούγεννα. Τις περισσότερες στιγμές το κατάφερνα. Άλλες πάλι όχι. Έπαιρνα τα ακουστικά μου και τράβαγα βόλτες. Αναρωτιόμουν, ο ίδιος τι να σκεφτόταν; Τον έπιασα κάμποσες φορές να κατεβαίνει στον κήπο μας και να στέκεται μόνος δίπλα στη λεμονιά απολαμβάνοντας ήσυχα το τσιγάρο του με μια μπύρα. Τη θαύμαζε πολύ αυτή τη λεμονιά. Ήταν ένα τεράστιο δέντρο που έπιανε ένα μεγάλο μέρος στον κήπο και έβγαζε λεμόνια Χειμώνα Καλοκαίρι. Του την είχε κάνει δώρο ο θείος μου ο Στέλιος, ο αδερφός του, καμιά δεκαριά χρόνια πριν και πολύ την πρόσεχε. Ίσως αναρωτιόταν πόσα λεμόνια θα βγάλουμε φέτος. Μπορεί και όχι. Δεν ξέρω. Δε ρώτησα.

Τα φάρμακα του διαβόλου ολοκληρώθηκαν με τον έκτο και τελευταίο κύκλο. Ήταν Τετάρτη 31 Ιανουαρίου 2018 και ναι, ήταν μια ηλιόλουστη όμορφη μέρα γεμάτη χαρά. Κεράσαμε τους πάντες στο νοσοκομείο και φύγαμε με ένα αίσθημα εκπλήρωσης, ολοκλήρωσης και ελευθερίας. Οι επόμενες τρεις εβδομάδες είχαν ξεκούραση και μόνο ξεκούραση για τον πατέρα μου μέχρι που 20 Φεβρουαρίου 2018 επαναλάβαμε τις αξονικές τομογραφίες για να δούμε τι συνολικά πετύχαμε.

Πόσες πια φορές πρέπει να αισθανθώ έτσι; Να χάνεται η γη κάτω απ’τα πόδια μου, να ιδρώνω, να χλωμιάζω και να μη μπορώ να αρθρώσω λέξη; Πόσες; Προς μεγάλη μου έκπληξη και συνάμα απογοήτευση, τα αποτελέσματα δεν ήταν καλά. Δεν ήταν καθόλου καλά. Καθόμασταν με τον ακτινολόγο και συγκρίναμε εκατοστό προς εκατοστό τις αξονικές τομογραφίες. Κάθε όζος στο πνευμονικό παρέγχυμα, κάθε πάχυνση στον υπεζωκότα και κάθε λεμφαδένας στο μεσοθωράκιο, ήταν όλα, ένα προς ένα, μεγαλύτερα. Δεν μπορούσα να πιστέψω πως ενώ στους πρώτους τρεις κύκλους χημειοθεραπείας όλα πήγαιναν κατ’ευχήν, πριν καλά καλά τελειώσουμε τον έκτο κύκλο ο καρκίνος είχε ήδη υποτροπιάσει. Δε μπορούσα να δεχτώ πως όλες οι προσπάθειές μας, όλη η ταλαιπώρια της χημειοθεραπείας έγιναν για το τίποτα. Τόση αγωνία, τόσες ελπίδες, τόση υπομονή για τόσους μήνες μόνο και μόνο για να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο ακριβώς στη στιγμή της διάγνωσης. Με τους ίδιους όζους, τις ίδιες παχύνσεις και την ίδια ανημποριά. Γιατί; Πώς έγινε αυτό; Ήταν δυνατόν;

Μα φυσικά και ήταν. Και η εξήγηση είναι απλή. Βλέπετε στον καρκίνο, όση αισιοδοξία και να έχεις, όσες ελπίδες και αν τρέφεις, όσα κεριά και αν ανάψεις, τον κύριο λόγο θα έχει πάντα το κύτταρο. Η βιοψία. Και σε αυτή τη βιοψία ο πατέρας μου ήταν εξαρχής άτυχος. Πολύ άτυχος. Χαμηλή διαφοροποίηση και υψηλή επιθετικότητα. Τι δεν καταλαβαίνεις ηλίθιε; Γιατί απογοητεύεσαι; Μην απογοητεύεσαι. Γιατί ελπίζεις; Μην ελπίζεις. Ξεκίνα επιτέλους να σκέφτεσαι σα γιατρός και δέξου και αποδέξου ότι η πραγματικότητα που θα ζήσεις από εδώ και πέρα έχει προδιαγεγραμμένη πορεία και συγκεκριμένο επίλογο.

ΚΑΛΕΣ ΚΑΙ ΚΑΚΕΣ ΜΕΡΕΣ

Πόσο εύκολο είναι να συμφιλιωθεί κανείς με το θάνατο όσο είναι ακόμα στη ζωή; Αν για παράδειγμα κάποιος σου ανακοινώσει ότι έχεις 90 ημέρες ζωής πόσο θα σου πάρει να δεχτείς αυτή την αντίστροφη μέτρηση και πώς θα περνάς την κάθε σου μέρα; Θα μπορέσεις ποτέ να σταματήσεις να σκέφτεσαι ότι αύριο θα έχεις 89 ημέρες ζωής και μεθαύριο 88; Θα μπορέσεις να συνεχίσεις να ζεις «φυσιολογικά» την καθημερινότητά σου ή μήπως κάθε μέρα που περνά θα κυριαρχείται από το μοιραίο της 90ής; Όλοι ξέρουμε ότι θα πεθάνουμε κάποτε. Γενικώς και ασαφώς. Δεν θα είναι τώρα, δε θα είναι σε τρεις μήνες ούτε σε ένα χρόνο. Θα είναι κάποτε. Και με το κάποτε οι περισσότεροι μπορεί και να είμαστε δυνατοί και να διαλαλούμε ότι δε φοβόμαστε το θάνατο. Όταν όμως το κάποτε συγκεκριμενοποιηθεί στο πεπερασμένο 90, τα πράγματα αλλάζουν. Τι θα αισθανθείς τότε; Φόβο; Αδικία; Αδυναμία; Ανημποριά;

Ήταν τόσο αναμενόμενη η επόμενη ερώτηση του πατέρα μου. «Πόσο χρόνο έχω;». Φυσικά και δεν ήξερα να απαντήσω. Άλλωστε ήταν πολύ νωρίς να μιλήσουμε για χρόνους. Έπρεπε να οργανωθούμε και να κάνουμε ό,τι είναι ιατρικά και επιτακτικά πια απαραίτητο για να διασφαλίσουμε το ένα και μόνο ιερό ζητούμενο. Την ποιότητα Ζωής. Του άρεσε αυτό του πατέρα μου διότι το τελευταίο δίμηνο δεν περνούσε καλά. Το βασανιστικό του σύμπτωμα δεν ήταν η δύσπνοια, ο βήχας ή η αιμόπτυση (συμπτώματα που δε βίωσε ποτέ) αλλά η αφόρητη θωρακαλγία-οσφυαλγία λόγω της εντοπισμένης καρκινικής πάχυνσης του υπεζωκότα που πίεζε το σύστοιχο μεσοπλεύριο νεύρο. Ό,τι παυσίπονα και να έπαιρνε, όσα αντιφλεγμονώδη (ενέσιμα ή από του στόματος) και να του χορηγούσα ο πόνος ήταν παρών κάθε φορά που ξάπλωνε. Προσπαθούσε να βρει μία στάση να τον ανακουφίζει έστω και για λίγο. Υπήρχαν μέρες καλές που το κατάφερνε και μέρες κακές που ό,τι και να έκανε πονούσε. Κατέληγε να ξαπλώνει στο πάτωμα δεξιά πλάγια, σε εμβρυική στάση. Έτσι, ίσως και να κοιμόταν κάνα τρίωρο. Το υπόλοιπο βράδυ κυκλοφορούσε μόνος στο σπίτι, από το σαλόνι στο μπαλκόνι και από το μπαλκόνι στο σαλόνι, όσο πιο αθόρυβα μπορούσε, κάνοντας απόσβεση τις πιο σκοτεινές του σκέψεις στον αιωρούμενο καπνό. Ναι, ακόμα κάπνιζε. Πολύ. Γιατί όχι άλλωστε;

Για να έχουμε έναν κοινό και αντικειμενικό άξονα συνεννόησης του ζήτησα να βαθμολογεί τον πόνο από το μηδέν (καθόλου πόνος) ως το 10 (αφόρητος πόνος). Το 5 θα ήταν το όριο έντασης που θα μπορούσε να αντέξει. Γενικά στα τεσσάρια και τα πεντάρια δε με έπαιρνε τηλέφωνο για να μη με ανησυχήσει. Με ενημέρωνε το επόμενο πρωί. Αυτές ήταν  οι σχετικά καλές μέρες. Μερικές πάλι φορές, ευτυχώς όχι πολλές, βίωνε εξάρια και επτάρια. Αυτές ήταν οι κακές μέρες που δεν κοιμόταν καθόλου. Και από τις κακές αυτές μέρες, το μόνο που σήμερα θυμάμαι είναι ο πανικός. Ο πανικός που ήμουν ανήμπορος να τον βοηθήσω. Τρία πράγματα έπρεπε να γίνουν με κάθε θυσία και το γρηγορότερο δυνατόν: α) η έναρξη συνεδριών ακτινοβολίας στην περιοχή πίεσης του μεσοπλεύριου νεύρου, β) η λήψη βιοψίας και γ) η έναρξη χήμειο- ή άνοσοθεραπείας.

Εξήγησα τα πάντα στον πατέρα μου. Ο πόνος τον έκανε ανυπόμονο για την έναρξη οποιασδήποτε θεραπείας. Είπε σε όλα ναι. Έτσι, 20 Σεπτεμβρίου 2017 ξεκινήσαμε ακτινοβολίες. Προγραμματίστηκαν να γίνουν 16 συνολικά συνεδρίες, μία την ημέρα, καθημερινά, από Δευτέρα ως Παρασκευή. Πάντα έφευγα 1-2 ώρες νωρίτερα από τη δουλειά και τον πήγαινα με το αυτοκίνητο. Ήθελα να τον πηγαίνω εγώ. Στη διαδρομή πιάναμε την κουβέντα για όλα. Για μένα, για εκείνον, για τη νόσο του, για τον πόνο του, για τη μάνα μου, για τον αδερφό μου, για τους συγγενείς του. Λέγαμε και τις μπούρδες μας, τι έγινε στο Survivor, στο Masterchef ή σε κάτι τούρκικες σειρές που έβλεπε με τη μάνα μου και που ανάθεμα και αν θυμάμαι τον τίτλο τους τώρα. Οι ρόλοι μου εναλάσσονταν από ώρα σε ώρα. Προσπαθούσα να καταλάβω τι είχε ανάγκη να ακούσει. Πότε του μιλούσα σα γιατρός και πότε σα γιος. Μας έκαναν απίστευτο καλό αυτές οι κουβέντες. Εγώ δυνάμωνα όλο και περισσότερο και αν και δεν κατάφερα να συμφιλιωθώ με την ιδέα του θανάτου, δεν ξαναέκλαψα ποτέ μπροστά του. Ο πατέρας βλέποντας εμένα δυνατό, χαλάρωνε και άρχιζε επιτέλους να ανοίγεται και  να μοιράζεται τους πιο κρυφούς του φόβους και ανησυχίες κάνοντας το «μαζί» πια πράξη.

Ευτυχώς μετά την πέμπτη συνεδρία ακτινοβολίας ο πόνος ελαττώθηκε εντυπωσιακά. Ο πατέρας μου μπορούσε να κοιμηθεί πια στο κρεβάτι με ελάχιστα παυσίπονα. Η ποιότητα Ζωής του είχε επανέλθει. Και αν καμιά φορά δεν κοιμόταν ήταν λόγω αγωνίας για το τι θα του επιφύλασσε η επόμενη ημέρα. Θα ήταν άραγε μία καλή ή μία κακή ημέρα; Έτσι ειχαμε συμφωνήσει. Να μη σκεφτόμαστε ποτέ τον επόμενο μήνα ή την επόμενη εβδομάδα. Μόνο την επόμενη μέρα. Να αντιμετωπίζουμε το θηρίο με μικρούς βηματισμούς και εφικτούς στόχους. Και ο πρώτος στόχος, η ύφεση του πόνου, είχε κιόλας κατακτηθεί.

Ο δεύτερος στόχος ήταν φυσικά η βιοψία. Η βιοψία σε έναν καρκινοπαθή καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το ιδανικό πλάνο θεραπείας που πρέπει να ακολουθήσει και δυστυχώς ή ευτυχώς δίνει και μια πρώτη αδρή προσέγγιση του χρόνου επιβίωσης. Η πρώτη προσπάθεια βιοψίας του πατέρα μου υπό αξονικό τομογράφο εννοείται πως απέτυχε παταγωδώς χαρίζοντάς του έναν ωραιότατο πνευμοθώρακα. Η δεύτερη όμως έδωσε τελικά τον πολυπόθητο ιστό στο παθολογοανατομικό εργαστήριο οπότε λίγες μέρες μετά, 25 Σεπτεμβρίου 2017, χρώσεις, ανοσοϊστοχημείες και γονιδιακές εξετάσεις αποφάνθηκαν πως αυτό που έμελε να σκοτώσει τον πατέρα μου είχε τίτλο και ονομασία προέλευσης «μη μικροκυτταρικός καρκίνος πνεύμονα, πλακώδης, χαμηλής διαφοροποίησης με PDL1: 3%». Η διαφοροποίηση δε, ήταν τόσο χαμηλή που αρχικά ο παθαλογοανατόμος δεν μπορούσε να αναγνωρίσει καν την πνευμονική προέλευση των κυττάρων. Για τους μη γνώστες, στην ιατρική χαμηλή διαφοροποίηση σημαίνει υψηλή επιθετικότητα. Και υψηλή επιθετικότητα σημαίνει … σημαίνει πολύ απλά ότι μας περίμενε μεγάλος αγώνας. Ο μπαμπάς ενημερώθηκε ότι το θεριό είναι πολύ πιο ζόρικο απ΄όσο περιμέναμε και ελπίζαμε. Ενημερώθηκε ότι θα ξεκινήσουμε άμεσα χημειοθεραπείες και ότι ίσως κάποια στιγμή βιώσει ανεπιθύμητες ενέργειες που θα μπορούσαν να του στοιχίσουν σε ποιότητα ζωής.

«Έχουμε αγώνα μπροστά μας μπαμπά»
«Φυσικά και έχουμε αγώνα. Αύριο. Πάμε να πιούμε κάνα καφέ τώρα;»

Η ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Η ανακοίνωση σε έναν ασθενή ότι έχει καρκίνο δεν είναι εύκολη υπόθεση. Εξατομικεύεται προφανώς από πολλούς παράγοντες όπως την ηλικία του, τη μόρφωση, τη διαύγεια πνεύματος και φυσικά το χαρακτήρα του. Ο πατέρας μου είναι 72 ετών με καλό επίπεδο μόρφωσης, χωρίς άνοια. Είναι ένας περήφανος άνθρωπος με δυνατό χαρακτήρα που το μόνο που ήξερε από νέος ήταν να δουλεύει καθημερινά και με υπερωρίες ως μηχανουργός στην ΕΛΣΑ για να συντηρήσει την οικογένειά του. Ακόμα και μετά τη συναξιοδότησή του εξακολουθούσε να είναι αρκετά δραστήριος. Είτε θα έβαφε το σπίτι, είτε θα φύτευε ντοματιές και αγγουριές στο εξοχικό μας στο Δήλεσι, είτε θα ψάρευε, είτε θα μαγείρευε, με κάθε τρόπο έδειχνε τον ισχυρό και οργανωτικό του ρόλο στην οικογένεια. Δε θα μπορούσα να του κρύψω τίποτα. Δεν ήθελα κιόλας.

Μπήκα στο σπίτι. Ο πατέρας είχε ήδη γυρίσει απ´το Δήλεσι όπου είχε παραμείνει μόνος για 24 ώρες λόγω της ακτινοβολίας του PET-CT. Καθήσαμε να φάμε σα να μη συμβαίνει τίποτα και όταν η μητέρα μου και ο αδερφός μου πήγαν να ξαπλώσουν παραμείναμε μόνοι στην κουζίνα. Με κοίταξε στα μάτια και ρώτησε κατευθείαν: «Έχω το κακό Πέτρο; Έχω καρκίνο;». Δεν ήθελα να απαντήσω «ναι, έχεις καρκίνο». Μου ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Ήθελα κάπως να χρυσώσω το χάπι, έστω στην αρχή, σε μια προσπάθεια μου να μη στεναχωρεθεί, μην απογοητευτεί και το κυριότερο να μη μου αρνηθεί τον περαιτέρω έλεγχο που έπρεπε να γίνει. Είχα πάρει και έναν άτλαντα ανατομίας μαζί για να του εξηγήσω τι σημαίνει υπεζωκότας, να του δείξω ακριβώς που είναι η οζώδης βλάβη και με ποιο τρόπο πιεζόταν το δέκατο μεσοπλεύριο νεύρο που του προκαλούσε τον πόνο.

«Δεν ξέρω μπαμπά, είναι πιθανό να έχεις καρκίνο αλλά δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν δεν κάνουμε βιοψία πρώτα». Ξεκίνησα να του αναλύω σε ποιο σημείο θα επιχειρήσουμε να πάρουμε βιοψία, όμως ο πατέρας μου τελικά δεν ενδιαφερόταν και πολύ για τις ιατρικές λεπτομέρειες. Μπορεί και να τον ενοχλούσαν. Ήταν προφανές πως εκείνη τη στιγμή με ήθελε σαν γιο και όχι σα γιατρό. Μου έπιασε το χέρι λέγοντας «ρε χαζέ, μην ανησυχείς, ό,τι και να είναι, ο πατέρας σου είναι αρκούδι, μην κολλάς. Απλά θέλω να μου υποσχεθείς πως θα έχω τις επιλογές μου. Δε θέλω να μου κρύψεις τίποτα όσο κακό και αν είναι ε;». Μου άρεσαν πολύ αυτά τα πρώτα λόγια του.

Φυσικά και κατάλαβε πως έχει καρκίνο όμως επέλεξε να είναι αισιόδοξος. Και το ίδιο έπρεπε να κάνω και εγω. Να φανώ ήρεμος, ψύχραιμος και δυνατός είτε αυτό γινόταν με την ιδιότητα του γιατρού, είτε με την ιδιότητα του υιού. Δυστυχώς όμως όσο και να το προετοίμαζα από την προηγούμενη ημέρα, δεν τα κατάφερα. Ενώ τον έβλεπα μπροστά μου αισιόδοξο, το ηλίθιο μυαλό μου άρχισε να κατεβάζει δεκάδες εφιαλτικές εικόνες που έδειχναν ένα Δήλεσι εγκαταλελειμμένο, ετοιμόρροπο, με ξεραμένες ντοματιές και αγγουριές, ένα toyota corolla αραγμένο και σκονισμένο στο πάρκινγκ και έναν μπαμπά, απισχνασμένο, καταβεβλημένο με παρεντερική σίτιση και μάσκα οξυγόνου να αποδεικνύει με τον πιο βάρβαρο και ξεκάθαρο τρόπο ότι ο καρκίνος σκοτώνει.

Δεν του αποκάλυψα ποτέ αυτές τις εικόνες. Ούτε πρόκειται. Ήταν και είναι οι δικοί μου φόβοι. Χαμήλωσα το βλέμμα μου και  έβαλα τα κλάματα. Προσπαθούσα να πείσω τον εαυτό μου πως σε αυτή τη μάχη η αισιοδοξία είναι μέγα όπλο και με αυτό το όπλο ο καρκίνος μπορεί μεν να σκοτώνει αλλά όχι πάντα. Οι εικόνες όμως συνέχισαν να έρχονται ασταμάτητα. «Ααα δε θέλω τέτοια» μου είπε ο μπαμπάς και έκλεισε την πόρτα της κουζίνας μην ακούσει κάτι η μάνα μου. «Θα το παλέψουμε μαζί. Γιο γιατρό έχω και δε φοβάμαι τίποτα». Σήκωσα το κεφάλι μου και τον κοίταξα. Χαμογελούσε. Ήταν φοβερό. Εγώ έκλαιγα και ο μπαμπάς χαμογελούσε. Και κάπως έτσι ο αγώνας μας ξεκίνησε. Μαζί.

ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΘΝΗΤΟΙ

Ήθελα πολύ καιρό, σχεδόν έξι μήνες, να γράψω τις σκέψεις μου. Όχι να τις μοιραστώ. Μόνο να τις γράψω. Και μετά να τις διαβάσω. Και να τις ξαναδιαβάσω. Και μετά να προσπαθήσω να τις διορθώσω, να τις αλλάξω σειρά, να τις οργανώσω σε μια προσπάθεια να οργανωθώ και εγώ ο ίδιος. Δεν τα κατάφερα. Η δουλειά πολλή. Η κούραση περισσότερη. Ή απλά το απέφευγα. Δεν ξέρω.

Σήμερα, Μεγάλη Τετάρτη, αποφάσισα να το κάνω. Ή τουλάχιστον να το προσπαθήσω. Είναι 14:15, κάθομαι στο δωμάτιο 9 του oneday clinic στο νοσοκομείο Μητέρα. Πληκτρολογώ στο ipad. Οι σκέψεις είναι δυσάρεστες, τολμώ να πω επώδυνες. Εντούτοις γράφω ήρεμα.  Δίπλα βρίσκεται ξαπλωμένος ο πατέρας μου. Κοιμάται γαλήνια όσο πέφτει ενδοφλέβια το φάρμακο. Opdivo. Θα μπορούσε να λέγεται και ελπίδα.

Πριν επτά μήνες ο πατέρας μου διαγνώστηκε με καρκίνο του πνεύμονα. Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα για έναν γιατρό. Να βάζει μια τέτοια διάγνωση σε ένα τόσο κοντινό του άνθρωπο. Παραπονιόταν για ένα πόνο στο δεξί υποχόνδριο και λίγο στην πλάτη. Δύο μήνες τον ταλαιπωρούσε αλλά έπαιρνε αναλγητικά και δεν μου έλεγε τίποτα. Αποφάσισε να μου το πει αρχές Σεπτεμβρίου όταν τα παυσίπονα δε βοηθούσαν.  «Η χολή σου θα είναι πατέρα, έλα στο νοσοκοκομείο να σου κάνω εξετάσεις». Η χολή δεν ήταν. Ο υπέρηχος άνω κάτω κοιλίας ήταν φυσιολογικός. Η ακτινογραφία θώρακος όμως όχι. Με το που εκτυπώθηκε, στάθηκα μπροστά στο διαφανοσκόπιο και την κοιτούσα. Κοιτούσα ξανά το όνομα. Μπας και ήταν άλλου. Όχι. Ήταν του πατέρα μου. Και κάπως έτσι, 13 Σεπτεμβρίου 2017, ξεκίνησαν όλα, με εμένα χλωμό και κάθιδρο να παρατηρώ μια νομισματοειδή σκίαση στον δεξιό πνεύμονα του πατέρα μου.

Τα χαστούκια έρχονταν απανωτά. Κάθε μέρα επιφύλασσε και κάτι διαφορετικό. Το επόμενο βήμα ήταν οι αξονικές τομογραφίες. Επιβεβαίωσαν ότι η νοσμισματοειδης σκίαση ανήκει στον κάτω λοβό του δεξιού πνεύμονα σε γειτνίαση με τον υπεζωκότα. Ευτυχώς δε διαπιστώθηκαν μεταστάσεις σε άλλα όργανα. Εγκέφαλος, κοιλία και οστά ήταν καθαρά. Αμέσως άρχισα να επεξεργάζομαι πιθανά σενάρια στο μυαλό μου. Άρχισα να ελπίζω. Μήπως το προλάβαμε; Μήπως είμαστε μόλις στο πρώτο στάδιο; Μια λοβεκτομή και ίαση. Ευκολάκι; Όχι.

Δύο μέρες μετά ακολούθησε το PET-CT, η τεχνολογία σε όλο της το μεγαλείο και συνάμα η εξέταση εκλογής στην περίπτωση του πατέρα μου. Χρησιμοποιώντας τη γενική παραδοχή ότι τα καρκινικά κύτταρα έχουν ταχύτερο μεταβολισμό από τα φυσιολογικά, έχει τη δυνατότητα-ικανότητα να αποκαλύπτει καρκινικές εστίες-μεταστάσεις που δε φαίνονται στην απλή αξονική τομογραφία. Ο πατέρας μου μετά την εξέταση πήγε Δήλεσι διότι λόγω ακτινοβολίας, έπρεπε να παραμείνει για περίπου 24 ώρες μόνος του. Εγώ πήγα στη μάνα μου και τον αδερφό μου οι οποίοι δε γνώριζαν τίποτα. Είχε ευαισθητοποιηθεί η συνάδελφος ακτινολόγος να με ενημερώσει άμεσα με τα πρώτα αποτελέσματα. Και έτσι έγινε.

Παίζει να ήταν η χειρότερη μέρα της ζωής μου. Η συνάδελφος ήταν απίστευτα ευγενική όμως τα λόγια της τσάκιζαν. Εκτός από τη βασική νομισματοειδή σκίαση διαμέτρου δύο περίπου εκατοστών, υπήρχαν παχύνσεις του υπεζωκότα, αρκετά μικρά οζίδια διάσπαρτα στο πνευμονικό παρέγχυμα και δύο έντονα ύποπτοι λεμφαδένες στο μεσοθωράκιο. Συνέχεια άκουγα την έκφραση «υπερμεταβολική εστία εδώ» «υπερμεταβολική εστία εκεί». Ήθελα να της πω «σκάσε» αλλά έπρεπε να το ακούσω μέχρι το τέλος. Και το τέλος ήταν και το χειρότερο. Μία από τις παχύνσεις του υπεζωκότα ερχόταν σε επαφή με τον δέκατο θωρακικό σπόνδυλο. Ήταν αρκετά μεγάλη και ουσιαστικά εισχωρούσε μέσα στο μεσοσπονδύλιο τρήμα  πίεζοντας το σύστοιχο μεσοπλεύριο νεύρο. Το μυστήριο λύθηκε. Αυτό εξηγούσε τον πόνο στην πλάτη αλλά και την ζωστηροειδή του επέκταση στο δεξί υποχόνδριο.

Κλείνοντας το τηλέφωνο με έπιασαν τα κλάματα. Η μάνα μου σάστισε. Κάθησε δίπλα μου και άρχισε να μου χαϊδεύει την πλάτη. Με ρωτούσε τι έχω. Παρά την άνοιά της άρχισε να κάνει συνειρμούς. Γιατί ο μπαμπάς πήγε μόνος του Δηλεσι; Είναι καλά; Καλή η ερώτηση σκέφτηκα. Είναι καλά; Τι θα του πω όταν με πάρει τηλέφωνο; Πώς θα το ανακοινώσω; Πώς θα τον στηρίξω; Τι να απαντήσω στη μάνα μου; Χρειαζόμουν ο ίδιος χρόνο. Χρόνο καταρχήν να θρηνήσω και να πλαντάξω. Χρόνο να δεχτώ και να αποδεχτώ. Και το κυριότερο, χρόνο για να δυναμώσω, μπας και καταφέρω και αντιμετωπίσω τη σκληρή αλήθεια που μόλις έμαθα. Ότι ο πατέρας μου έχει καρκίνο του πνεύμονα. Χωρίς καμία πιθανότητα ίασης.